Referendarz sądowy, choć nie ma gwarancji niezawisłości sędziowskiej takich samych jak sędziowie, bez wątpienia powinien być niezależny. Jego rola jest niezwykle istotna. Głośne sprawy medialne wywołały skądinąd słuszną dyskusję o tym niedocenionym, a dziś tak niesłusznie deprecjonowanym organie sądu i o potrzebie wzmocnienia statusu ustrojowego.
Instytucja referendarza sądowego została wprowadzona do kodeksu postępowania cywilnego ustawą z 1997 r., wkrótce więc będziemy obchodzić jej 30-lecie. Początkowo kognicja referendarzy była dość ograniczona, stopniowo słusznie w ramach przebudowy modelu procesu cywilnego ewoluowała i rozszerzała się. Doskonałym tego przykładem jest wiodąca rola i wkład referendarzy w funkcjonowanie sądów rejestrowych.